ធ្វើអំពីឈើខ្លឹម ហើយមានរាងចតុកោណព្នាយ ផ្នែកខាងលើមានរាងអ៊ែនជាងផ្នែកខាងក្រោម ឧបករណ៍នេះបញ្ចេញសូរ ធ្វើឡើងដើម្បីបំពាក់កគោ ឬក្របី។ ផ្នែកខាងក្រោមត្រដោកមានចោះរន្ធ ៤ សម្រាប់ខ្សែចងព្យួរ រីឯប្រអប់ត្រដោក ដែលបានមកពីការឆ្វៀលជាប្រហោង គេឃើញមានកូនយោលធ្វើអំពីឈើ បួនដង្ហែរគ្នា ។ នៅពេលដែលសត្វគោឬក្របី ធ្វើចលនាដើរឡើងចុះម្តងៗ កូនយោលប៉ះទង្គិចគ្នា ហើយបញ្ចេញជាសូរសម្លេង ។
ត្រដោកសំរិទ្ធិខេត្តសៀមរាប សារមន្ទីរជាតិពន្ធុវិទ្យាទួលគោក និងដីដុត, កម្មសិទ្ធឯកជន (ថត ២០០០)
នាសម័យអង្គរ ក៏មានការប្រើត្រដោកដែរ ប៉ុន្តែនៅសម័យនោះ គេទំនងជាប្រើត្រដោកធ្វើអំពីសំរឹទ្ធិច្រើន ព្រោះការប្រើដោយពុម្ព មានភាពងាយស្រួលជាងការឆ្វៀលឈើ ។ វត្តមានរបស់ត្រដោកមួយចំនួនធ្វើអំពីសំរឹទ្ធិ ដែលគេបានរកឃើញក្នុងភូមិភាគមួយ ដែលលាតសន្ធឹងពីតំបន់នគររាជសីមា និងសៀមរាបអង្គរ គឺជាតឹកតាងធ្វើឲ្យយើងបានស្គាល់ពីចំណាស់ នៃឧបករណ៍ប្រើប្រាស់ទាំងនោះ ។
ត្រដោកដីដុត និងមានចារសិលាចារឹកអក្សរខ្មែរ ខេត្តបុរីរម្យ (ឯកសារនាយកដ្ឋានវិចិត្រសិល្បៈថៃ)
ដូចសព្វថ្ងៃ នៅក្នុងតំបន់ទាំងនោះ គេតែងតែប្រើត្រដោកគោនិងក្របី ដែលមានតាំងពីបុរាណកាលរហូតដល់បច្ចុប្បន្ន ។ នៅខេត្តបុរីរម្យ គេក៏បានរកឃើញ ត្រដោកមួយចំនួនធ្វើអំពីដីដុត ដែលជាហេតុធ្វើឲ្យយើងសន្មតថា ជាឧបករណ៍សម្រាប់ក្មេងលេង ។ បានជាយើងសន្និដ្ឋានថា ត្រដោកខ្មែរមានប្រភពចេញពីសម័យអង្គរ ពីព្រោះយើងបានរកឃើញថា ត្រដោកគោនិងក្របី ដែលខ្មែរកំពុងប្រើប្រាស់មិនបានផ្លាស់ប្តូរទម្រង់ឡើយ ក្នុងអម្លុង ១.០០០ឆ្នាំចុងក្រោយនេះ ៕ (ម.ត្រាណេ)
ចំពោះជនជាតិឥណ្ឌា ក៏ដូចជាជនជាតិខ្មែរបុរាណអញ្ជឹងដែរ ដែលស្ថិតក្រោមឥទ្ធិពលនៃលទ្ធិព្រហ្មញ្ញសាសនា លោកឬ ពិភពលោកយើងនេះ មានរាងជា ៤ ជ្រុងត្រប៉ែត ស្មើ ដែលមានភ្នំជាច្រើនជាព្រំប្រទល់ ហើយហ៊ុមព័ទ្ធដោយមហាសាគរ ហើយនៅចំកណ្តាលមានសរសរមួយជាជន្ទល់ ។ សសរនេះលេចខ្ពស់ត្រដែតដល់ព្រះអាទិត្យ ហើយត្រូវបានប្រដូចទៅនឹង ព្រះអាទិត្យ ឬអណ្តាតភ្លើងមួយកំពុងទម្លុះអាវកាស យ៉ាងជ្រាលជ្រៅ ។ គួរកត់សម្គាល់ថា ការប្រៀបធៀបនេះគឺជាតឹកតាង ច្បាស់លាស់មួយ បង្ហាញថា សសរទ្រូងខាងលើនេះផ្ទាល់ គឺជាភ្នំសុមេរុយ៉ាងប្រាកដ ។ ម្យ៉ាងវិញទៀតចក្រវាឡយើងនេះ ក៏ត្រូវបានគេប្រៀបផ្ទឹមទៅនឹងខ្លួនប្រាណមនុស្សផងដែរ ។ ពោលគឺថ្មឬភ្នំ ជាគ្រោង ឆ្អឹង ដងទន្លេទាំងឡាយគឺជាឈាម និងខ្យល់ជាដង្ហើមជីវិត ។ ដោយសារតែទស្សនៈនេះហើយ ទើបបានជារាល់ការសាងសង់ប្រាង្គប្រាសាទ បង្កប់នូវអត្ថន័យនិមិត្តរូបស៊ីជម្រៅ គួរឲ្យកត់សម្គាល់ក្រលែង ។ ដូច្នេះដើម្បីឲ្យស្របទៅតាមគោលទស្សនៈវិទ្យា នៃលោកធាតុវិទ្យាឥណ្ឌាខ្មែរនេះ ចាំបាច់ត្រូវបង្កើតឲ្យ មានឡើងនូវគោលការណ៍មួយចំនួន ដូចជា ទ្រឹស្តីស្តីពីសោភ័ណភាព និងច្បាប់បច្ចេកទេសជាដើម សម្រាប់ធ្វើជាមូលដ្ឋានក្នុង ការអនុវត្ត ការស្ថាបនាសំណង់ស្ថាបត្យកម្មបុរាណ ។
បារាយណ៍ និងស្រះទាំង៤នៃប្រាសាទមឿងតាំ (នាយកដ្ឋានវិចិត្រសិល្បៈសៀម)
ដូចទើបពោល ទស្សនៈលោកធាតុវិទ្យាឥណ្ឌូ-ខ្មែរ អាចបញ្ជាក់ថា សកលលោកមានលក្ខណៈពិសិដ្ឋឥតខ្ចោះ ។ ហើយ គេជឿថា នៅចំកណ្តាលមានភ្នំព្រះសុមេរុ ដែលនៅលើមាន្ថានទេវលោក ឬទេវស្ថាន ។ ម្យ៉ាងវិញទៀត ជុំវិញភ្នំព្រះសុមេរុនេះ គេឃើញមានមហាសមុទ្រទាំង ៤តំណាងឲ្យទ្វីប៤ ហើយទ្វីបមួយក្នុងទ្វីបទាំង ៤ នោះគឺជាជម្ពូទ្វីប ។ ហើយនៅខាងត្បូង នៃទ្វីបនេះ គឺជាស្ថានមនុស្សលោក ។ ដែលហ៊ុមព័ទ្ធដោយមហាកំពែងថ្ម ដែលតាមពិតទៅ គឺតំណាងឲ្យជួរភ្នំតែប៉ុណ្ណោះ ។ នៅក្នុងបញ្ញត្តិកម្មព្រហ្មញ្ញសាសនា ស្តីអំពីទស្សនៈ ស្តីពីលោក យើងក៏ដឹងទៀតថា នៅលើកំពូលភ្នំព្រះសុមេរុដ៏ស័ក្តិសិទ្ធ ដែលជាស្ថានរបស់ព្រះព្រហ្ម ឬព្រហ្មលោក មានទិសទាំង ៨ ការពារដោយទេវតាទាំង ៨ ដែលជាឆ្មាំ ។ សូមរំលឹកថា នៅជម្ពូទ្វីបដែលធំជាងគេនោះ ស្ថិត នៅចំកណ្តាលចក្រវាឡ ហើយមានព្រះសុមេរុហ៊ុមព័ទ្ធជុំវិញ ដោយពិភពតារា ។ យោងលើនិមិត្តរូបភាព យើងក៏អាចសម្គាល់ផងដែរ នូវសម្ព័ន្ធភាពជិតស្និទ្ធ រវាងវិស័យស្ថាបត្យកម្មបុរាណ និងទីក្រុងឬ ព្រះរាជធានីខ្មែរ ដូចករណីអង្គរធំ ដែលជារូបភាពបំព្រួញនៃពិភពលោក ដែលតំណាងឲ្យលោកធាតុវិទ្យា ឥណ្ឌូ-ខ្មែរ ខាងលើ ។ ហើយដែលជាមណ្ឌលសេដ្ឋកិច្ច ដែលឆ្លុះបញ្ចាំងតាមរយៈបារាយណ៍ ជាសម្រាប់បង្ហូរទឹកចូលវាលស្រែជាប្រភពនៃវឌ្ឍនភាព ។ សរុបទៅទាំង ប្រាសាទ ទាំងទីក្រុង ឬរាជធានី មានទស្សនៈរូបមួយអំពីភ្នំកណ្តាល ដែលជាស្នូលនៃពិភពលោក ដែល ស័ក្តិសិទ្ធជាងគេ ហើយដែលហ៊ុមព័ទ្ធជុំវិញដោយជួរភ្នំ តំណាងដោយកំពែងធំខ្ពស់ ។ ក្នុងន័យនេះប្រាសាទកណ្តាលនៃទីក្រុង ឬភ្នំកណ្តាល គឺជាភ្នំសុមេរុនោះឯង ។ ជញ្ជាំងកំពែងហ៊ុនព័ទ្ធជុំវិញ ត្រូវគេប្រៀបផ្ទឹមទៅនឹង ជញ្ជាំងព័ទ្ធជុំវិញចក្រវាឡ និងស្រះ ទាំង ៤ ពោរពេញទៅដោយទឹក ដូចមហាសមុទ្រនៃលោកធាតុវិទ្យា ។ ទស្សនៈនេះមានសារសំខាន់ណាស់ សម្រាប់ជាងខ្មែរនា សម័យបុរាណ ព្រះជាជំនួយមួយយ៉ាងសំខាន់ ក្នុងការសាងសង់ ឬរៀបចំប្លង់ប្រាសាទ ដូចករណីនៃប្រាសាទពិមាយ នៅខេត្ត នគររាជសីមា ប្រាសាទភ្នំរុងជាសក្ខីកម្មស្រាប់ ។
ស្រះនៅលើកំពូលភ្នំប្រាសាទភ្នំរុងប្រទេសថៃ និងប្រាសាទអង្គរវត្ត (ថត ២០០០)
ក្រោពីនេះប្រាសាទខ្មែរ ក៏ត្រូវបានស្ថាបនាឡើងក្នុងសម័យ ជាវិជ្ជមានផ្សេងៗមួយចំនួនផងដែរ ។ ជាប្រពៃណី ប្រាសាទខ្មែរគឺជាលំនៅដ្ឋាន របស់ពពួកអាទិទេពក៏មែនពិត ក៏ប៉ុន្តែទន្ទឹមជាមួយគ្នានេះដែរ ក៏ជាមជ្ឈមណ្ឌលវប្បធម៌ ព្រមទាំង ជាកន្លែងដែលគេបញ្ចុះអដ្ឋិធាតុ ស្តេចដូចជាប្រាសាទអង្គវត្ត ប្រាសាទបន្ទាយសម្រែ និងប្រាសាទបេងមាណ ជាដើម ។ នេះជាអ្វីមួយ ដែលឆ្លុះបញ្ចាំងដោយវត្តមានក្តារមឈូសថ្ម តូចធំទាំងឡាយ ដែលគេជួបប្រទះក្នុងទេវស្ថានទាំងនោះ ។ និយាយជារួមមក សម្រាប់មនុស្សខ្មែរ ស្ថាបត្យកម្មត្រូវផ្សារភ្ជាប់ទៅនឹងការរៀបចំដែនដីនគរ ឬនគររូបនីយកម្ម ជាពិសេសប្រព័ន្ធធារាសាស្ត្រ និងផ្លូវទូរគមនាគមន៍ ។ នៅសម័យមហានគរ ដែលមានទីក្រុងអង្គរជារាជធានី គោលបំណងនៃស្ថាបត្យករសម័យអង្គរ មិនត្រឹមតែផលប្រយោជន៍ នៃសាសនា ឬសោភ័ណភាពតែប៉ុណ្ណោះ ក៏ប៉ុន្តែទាក់ទងទៅនឹងនយោបាយទឹក សម្រាប់កសិកម្មដែលជាប្រភពនៃប្រភព នៃវឌ្ឍនភាព ។ ឧទាហរណ៍ជាក់ស្តែង ដូចជា វត្តមាននៃបារាយណ៍ដ៏ធំៗ សម្រាប់ស្តុកទឹកនៅតំបន់សៀមរាបអង្គរ និងនៅ ប្រាសាទមឿងតាំជាដើម ដែលជាលក្ខណៈរួមនៃស្ថាបត្យកម្មខ្មែរ អនុវត្តតាមបទបញ្ញត្តិកម្មយ៉ាងជាក់ច្បាស់ ។ លើសពីនេះទៅទៀត រឿងដែលអស្ចារ្យនោះ ប្រាង្គប្រាសាទខ្មែរ គឺជាទីកន្លែងសម្រាប់ផ្សារភ្ជាប់គ្នា រវាងមនុស្ស និងមនុស្ស រវាងមនុស្សលោក និងព្រះអាទិទេពនៅលើផែនដី ប្រកបដោយអត្ថន័យស៊ីជម្រៅជាទីបំផុតតាមរយៈព្រះរាជា ក្នុងឋានៈជាប្រមុខដឹកនាំ ប្រកបដោយទសពិតរាជធម៌ ។ មួយវិញទៀតសោត ប្រាសាទខ្មែរក៏ពាក់ព័ន្ធទៅនឹងតារាសាស្ត្រដែរ ដូចករណីប្រាសាទបាខែង និងប្រាសាទភ្នំរុងជាដើម ជាសក្ខីកម្មស្រាប់ ។ ជាទីបញ្ចប់ ក្រោពីការឆ្លុះបញ្ចាំង ឲ្យឃើញនូវបច្ចេកទេសឯក នៃការសាងសង់ដ៏ចំណាន កប់កំពូលមក ដែលតម្រូវតាម មនោគមន៍វិទ្យាសាសនា បែប ព្រាហ្មណ៍និយម ប្រាង្គប្រាសាទខ្មែរទាំងឡាយ ធំក្តី តូចក្តី ដែលសុទ្ធសឹងតែជាការចម្លង នៃ ស្ថានសួគ៌ ឬទេវស្ថានមកលើផែបដី គឺជាអត្តសញ្ញា ណជាតិ ។ ព្រោះហេតុដូច្នេះហើយ បានជាគេចាត់ទុកថា ប្រាង្គប្រាសាទ ទាំងឡាយ គឺជាផ្នែកមួយនៃខឿនវប្បធម៌ដ៏រុងរឿងថ្កើងថ្កាន ដែលបុព្វការីជនខ្មែរបានបន្សល់ទុកជាកេរ្តិ៍ដំណែលខេមរជាតិ ដោយជាក់ច្បាស់ ៕ (ម.ត្រាណេ)
